۲۳:۳۱
ابوالفضل عسکری
این سخت پوست به عنوان یک انگل خارجی ماهیان گرمابی آبهای شیرین است.در صورت آلودگی در بچه ماهیها سب تلفات سنگینی میشود.گونه های مختلف آن با ماهیان مختلف سازگار شده است.لرنه آ دارای چرخه زندگی مستقیم بوده و نیازی به میزبان واسط ندارد.
شناسایی انگل :
بدنی کرمی شکل داشته .ماده هایش بدنی دراز و گردنی باریک با زائده های لنگر مانند در سر دارند که بوسیله آن پوست ماهی را سوراخ کرده و به داخل عضلات فرورفته و در آنجا تبیت میشود.طول بدن از 3.3 تا 10 الی 12 میلیمتر است.هر انگل قادر است در دو دوره تخمریزی تا 700 تخم تولید کند.
چرخه زندگی :
شناخت چرخه زندگی میتواند علاوه بر تعیین سیر بیماری در روشهای پیشگیری و درمان نیز مفید واقع شود.
1 – در لرنه آی بالغ ماده ،تخمهای رسیده در کیسه تخمدان شكل گرفته و طی دو دوره رها سازی تخمها (به فاصله 24 ساعت) حدود 700 نوزاد (نائوپلی) آزاد شود.
2 – بلافاصله پس از تخم گشایی(36 ساعت پس از رها سازی تخمها) نوزادان (0.1 تا 0.12 میلمتر) بصورت شناگر آزاد در آب دیده میشوند.سیر تکامل نوزادان با پوست اندازی مکرر صورت میپذیرد .
3 – مرحله نهای پوست اندازی رسیدن به مرحله کوپه پودید( copepodid) است (2-4 روز بعد از تفریخ در دمای 25-35 درجه سانتیگراد).بر عکس نوزادان ،کوپه پودیدها نمیتوانند به مدت طولانی در آب زنده بمانند و بدون میزبان قادر نیستند به مرحله بعدی برسند.در این هنگام است که آنها معمولا بر روس سطح بدن و یا آبشش های ماهی در حال خزیدن هستند و حالت وخیمی همراه با خارش و جهش در ماهی بوجود می آورند.
در این مرحله آنها طی چند مرحله پوست اندازی نهایتا تمایز جنسی یافته و ماده ها و نرها جفت گیری کرده و بعد از جفت گیری نرها میمیرند.ولی ماده ها از دو طرف افزایش طول یافته و شروع به سوراخ کردن بافتهای سطحی بدن میزبان میکنند.پس از اتصال به بدن میزبان به سرعت افزایش طولی یافته و 4-6 روز بعد به شکل انگل بالغ در می آیند و در این هنگام تخمریزی را شروع کرده و چرخه زندگی انگل از سر گرفته میشود.
عده ای عقیده دارند که ماده ها از خون میزبان استفاده میکنند ولی احتمالا از سلولهای تخریب شده و نیز از آب میان بافتی میزبان تغذیه میکنند.
بافت عضلات و پوست در محل سوراخ شدن بدن میزبان به وسیله سر انگل ، ملتهب و برجسته شده و خیز مختصری شکل میگیرد.باکتریها در محل سوراخ پوست و التهاب اولیه تجمع یافته و زخم چرکی بوجود می آورند.تک یاخته ها در محل زخم شروع به فعالیت کرده و با سرد شدن آب ، رشته های قارچ در اطراف زخم بوجود می آید.کبد ،کلیه و روده ها نیز بر اثر غیر طبیعی شدن میزبان آسیب میبینند.چون اغلب لرنه آ به قسمتهای دهانی و فک های ماهی میچسبد،ماهی از خوردن غذا امتناع کرده و به شدت لاغر و ضعیف میشود.محل زخم و نفوذ انگل نسبت به آلودگیهای ثانویه باکتریای و قارچی آسیب پذیر شده و ممکن است سبب آسیب های باله ای و یا ورم و یا از دست دادن فلس ها یا تنبلی و سستی و یا از دست دادن وزن یا عوارض دیگر شود..تعداد زیاد لاروهای پارازیت سبب آسیب به آبششها و به هم ریختگی تنفس ماهی و گاه مرگ میشود.تایید هجوم انگل با مشاهده انگل بر بدن ماهی صورت میگیرد هرچند برای آلودگی آبششی مرحله لاروی نیاز به میکروسکوپ وجود دارد.با پیشرفت بیماری و افزایش تعداد انگلهای چسبیده به بدن ماهی ،تلفات سنگینی بخصوص در بین بچه ماهیها مشاهده میشود.
اين انگل به ندرت در ماهياني كه در شرايط خانگي نگهداري ميشوند ديده ميشود.مگر ماهياني كه در استخر يا حوض يا جايگاههاي بزرگ در هواي آزاد پرورش يافته اند بروز كرده و به آكواريومهاي خانگي انتقال يابند. یا توسط ورود آب تانک فروشنده ماهی به تانک ما دچار آلودگی شویم.يا در موارديكه براي تغذيه ماهيان از غذاي زنده كه از محيط طبيعي بدست مي آيد استفاده شود كه احتمال انتقال انگل به محيط آكواريوم را فراهم ميسازيم.یا تخم آن توسط گیاهان طبیعی خریداری شده به آکواریوم وارد شود.
نشانه ها و علائم :
لرنه آ در ابتدا شبیه یک نخ پنبه ای کلفت یا نخ ماهیگیری کلفت که به بدن ماهی چسبیده است دیده میشود.
انگل ممکن است به هر قسمتی از بدن بچسبد.حتی میتواند چشم یا آبششها را مبتلا سازد.ماهیانی که توسط یک یا دو کرم آلوده شده اند نشانه های زیادی از بیماری بروز نمیدهند جز خراشیدن و مالیدن بدن به اشیا و نیز ترشح موادی که در ناحیه زخم صورت میگیرد.کاهش اشتها غالبا مشاهده میشود.مرگ و میر در ماهیان کوچک و بچه ماهیها با تعداد کم انگل نیز ممکن است بروز کند به جهت کم خونی و عفونت ثانویه باکتریایی و قارچی.
روشهای درمانی لرنیوز:
- ماهیان آلوده به لرنه آ باید به تانک قرنطینه انتقال یافته تا از آزاد سازی تخمها توسط انگل بالغ به داخل تانک اصلی جلوگیری شود.
- انگل را میتوان با دقت توسط پنس یا موچین از بدن ماهی جدا کرد.باید دقت کرد که تمام انگل از بدن ماهی جدا شود. اين كار استرس شديدي به ماهي وارد ميكند ولي موثر است .در صورتیکه شرایط نگهداری ماهیانتان خوب باشد زخم به زودی بهبود یافته و ماهی سرحال میشود.ولی همانطور که میدانید باید گوش به زنگ احتمال ظهور مجدد انگل در این ماهی یا ماهیان دیگر باشید .(این کار در آكواریومهای خانگی به راحتی امکانپذیر بوده و غالبا جواب میدهد.)
- زخم سر باز باید با یک ماده ضدعفونی آغشته شده و با یک ژل چرب کننده دارویی(نظیر وازلین) پوشیده شود .کرم به عنوان یک محافظ(مانع) عمل کرده تا زخم التیام یابد و نیز استرس اسمزی(بر هم خوردن تعادل مایعات بدن) را کاهش میدهد. و در ممانعت از هجوم عوامل بيماريزا به زخم مفيد واقع ميشود
- قرار دادن ماهیان آلوده به لرنیوز در حمام 2 درصد نمک طعام به مدت 15 دقیقه ،انگلهای چسبیده به بدن ماهیان آب شیرین را تلف میکند.این روش بیشتر در اسناد قدیمی تر ارائه شده است.
- روش موثر دیگر کاربرد پرمنگنات پتاسیم با غلظت 20 قسمت در میلیون به مدت 120 دقیقه است.این سم تنها بر لرنه آی بالغ اثر کرده و بر انگلهای جوان زیر پوست تاثیری ندارد.و در دمای تابستان ،انگلهای زیر پوست به سرعت رشد یافته و 50 – 70 ساعت بعد از درمان دوباره روی بدن ماهی دیده میشوند.عیب مهم استفاده از پرمنگنات با وجود اثر خوبی که دارد ، نزدیک بودن غلظت درمانی به مقدار کشنده آن است.
- سموم اورگانوفسفاتها اثرات خوبی در درمان و ریشه کنی بیماری نشان داده اند.با توجه به چرخه زندگی لرنه آ ،روش درمانی و ریشه کنی بایستی در در چند بار و در مرحله کوپه پودید صورت گیرد.
- در ایران از سم تریکلروفون trichlorofonو یا نیگوونnigovun به میزان یک قسمت در میلیون در سه نوبت (حداقل) با فاصله 7-10 روز (بسته به حرارت) با موفقیت استفاده شده است.
- تریکلرفون در سايتها و منابع آبزی پروری با نامهای دیپترکس و دایلوکس (Dipterex and Dylox) نیز نام برده شده است.مقدار مصرف را 0.2 تا 0.3 میلیگرم در لیتر با تکرار هر 7 روز یکبار به مدت 6 هفته ذکر کرده اند.(تریکلرفون برای ماهیها و بی مهرگان بسیار سمی است و در استفاده از آن باید نهایت دقت را کرد و تماس مستقیم با سم برای انسان نیز خطرناک است)
- روش ديگر اينكه اگر بتوان ماهيان را به مدت يك هفته از تانك خارج كرد،در زمانيكه پارازيتهاي جوان در حال شناي آزاد بوده و بدنبال ميزبان هستند.عدم دسترسي به ميزبان سبب مرگشان خواهد شد.
مدیریت بهداشتی :
1 – در ورود ماهیان جدید به تانک باید دقت لازم را نمود که بدون آلودگی باشند.
2 – از ورود ماهیان وحشی،قورباغه،سمندر آبی یا سایر آبزیانی که ممکن است ناقل انگل باشند باید پرهیز کرد.
3 – رعایت مقررات مراقبت ، قرنطینه،درمان و ریشه کنی میتوان جلوی انتشار یا شیوع آن را در بین مخازن مختلف بگیرد.
4 – پیشگیری بر اساس جلوگیری از ورود ماهی ، آب آلوده ؛غذای زنده آلود و گیاهان الوده به مخزن نگهداری است
منبع :
- كتاب مدیریت بهداشتی و روشهای پیشگیری و درمان بیماریهای ماهی –دكتر قباد آذری تاکامی- صص244 تا 259
- كتاب تشخیص،پیشگیری و درمان بیماریها و مسمومیتهای ماهی - ترجمه دكتر مصطفی شریف روحانی – صص 159-160
شناسایی انگل :
بدنی کرمی شکل داشته .ماده هایش بدنی دراز و گردنی باریک با زائده های لنگر مانند در سر دارند که بوسیله آن پوست ماهی را سوراخ کرده و به داخل عضلات فرورفته و در آنجا تبیت میشود.طول بدن از 3.3 تا 10 الی 12 میلیمتر است.هر انگل قادر است در دو دوره تخمریزی تا 700 تخم تولید کند.
چرخه زندگی :
شناخت چرخه زندگی میتواند علاوه بر تعیین سیر بیماری در روشهای پیشگیری و درمان نیز مفید واقع شود.
1 – در لرنه آی بالغ ماده ،تخمهای رسیده در کیسه تخمدان شكل گرفته و طی دو دوره رها سازی تخمها (به فاصله 24 ساعت) حدود 700 نوزاد (نائوپلی) آزاد شود.
2 – بلافاصله پس از تخم گشایی(36 ساعت پس از رها سازی تخمها) نوزادان (0.1 تا 0.12 میلمتر) بصورت شناگر آزاد در آب دیده میشوند.سیر تکامل نوزادان با پوست اندازی مکرر صورت میپذیرد .
3 – مرحله نهای پوست اندازی رسیدن به مرحله کوپه پودید( copepodid) است (2-4 روز بعد از تفریخ در دمای 25-35 درجه سانتیگراد).بر عکس نوزادان ،کوپه پودیدها نمیتوانند به مدت طولانی در آب زنده بمانند و بدون میزبان قادر نیستند به مرحله بعدی برسند.در این هنگام است که آنها معمولا بر روس سطح بدن و یا آبشش های ماهی در حال خزیدن هستند و حالت وخیمی همراه با خارش و جهش در ماهی بوجود می آورند.
در این مرحله آنها طی چند مرحله پوست اندازی نهایتا تمایز جنسی یافته و ماده ها و نرها جفت گیری کرده و بعد از جفت گیری نرها میمیرند.ولی ماده ها از دو طرف افزایش طول یافته و شروع به سوراخ کردن بافتهای سطحی بدن میزبان میکنند.پس از اتصال به بدن میزبان به سرعت افزایش طولی یافته و 4-6 روز بعد به شکل انگل بالغ در می آیند و در این هنگام تخمریزی را شروع کرده و چرخه زندگی انگل از سر گرفته میشود.
عده ای عقیده دارند که ماده ها از خون میزبان استفاده میکنند ولی احتمالا از سلولهای تخریب شده و نیز از آب میان بافتی میزبان تغذیه میکنند.
بافت عضلات و پوست در محل سوراخ شدن بدن میزبان به وسیله سر انگل ، ملتهب و برجسته شده و خیز مختصری شکل میگیرد.باکتریها در محل سوراخ پوست و التهاب اولیه تجمع یافته و زخم چرکی بوجود می آورند.تک یاخته ها در محل زخم شروع به فعالیت کرده و با سرد شدن آب ، رشته های قارچ در اطراف زخم بوجود می آید.کبد ،کلیه و روده ها نیز بر اثر غیر طبیعی شدن میزبان آسیب میبینند.چون اغلب لرنه آ به قسمتهای دهانی و فک های ماهی میچسبد،ماهی از خوردن غذا امتناع کرده و به شدت لاغر و ضعیف میشود.محل زخم و نفوذ انگل نسبت به آلودگیهای ثانویه باکتریای و قارچی آسیب پذیر شده و ممکن است سبب آسیب های باله ای و یا ورم و یا از دست دادن فلس ها یا تنبلی و سستی و یا از دست دادن وزن یا عوارض دیگر شود..تعداد زیاد لاروهای پارازیت سبب آسیب به آبششها و به هم ریختگی تنفس ماهی و گاه مرگ میشود.تایید هجوم انگل با مشاهده انگل بر بدن ماهی صورت میگیرد هرچند برای آلودگی آبششی مرحله لاروی نیاز به میکروسکوپ وجود دارد.با پیشرفت بیماری و افزایش تعداد انگلهای چسبیده به بدن ماهی ،تلفات سنگینی بخصوص در بین بچه ماهیها مشاهده میشود.
اين انگل به ندرت در ماهياني كه در شرايط خانگي نگهداري ميشوند ديده ميشود.مگر ماهياني كه در استخر يا حوض يا جايگاههاي بزرگ در هواي آزاد پرورش يافته اند بروز كرده و به آكواريومهاي خانگي انتقال يابند. یا توسط ورود آب تانک فروشنده ماهی به تانک ما دچار آلودگی شویم.يا در موارديكه براي تغذيه ماهيان از غذاي زنده كه از محيط طبيعي بدست مي آيد استفاده شود كه احتمال انتقال انگل به محيط آكواريوم را فراهم ميسازيم.یا تخم آن توسط گیاهان طبیعی خریداری شده به آکواریوم وارد شود.
نشانه ها و علائم :
لرنه آ در ابتدا شبیه یک نخ پنبه ای کلفت یا نخ ماهیگیری کلفت که به بدن ماهی چسبیده است دیده میشود.
انگل ممکن است به هر قسمتی از بدن بچسبد.حتی میتواند چشم یا آبششها را مبتلا سازد.ماهیانی که توسط یک یا دو کرم آلوده شده اند نشانه های زیادی از بیماری بروز نمیدهند جز خراشیدن و مالیدن بدن به اشیا و نیز ترشح موادی که در ناحیه زخم صورت میگیرد.کاهش اشتها غالبا مشاهده میشود.مرگ و میر در ماهیان کوچک و بچه ماهیها با تعداد کم انگل نیز ممکن است بروز کند به جهت کم خونی و عفونت ثانویه باکتریایی و قارچی.
روشهای درمانی لرنیوز:
- ماهیان آلوده به لرنه آ باید به تانک قرنطینه انتقال یافته تا از آزاد سازی تخمها توسط انگل بالغ به داخل تانک اصلی جلوگیری شود.
- انگل را میتوان با دقت توسط پنس یا موچین از بدن ماهی جدا کرد.باید دقت کرد که تمام انگل از بدن ماهی جدا شود. اين كار استرس شديدي به ماهي وارد ميكند ولي موثر است .در صورتیکه شرایط نگهداری ماهیانتان خوب باشد زخم به زودی بهبود یافته و ماهی سرحال میشود.ولی همانطور که میدانید باید گوش به زنگ احتمال ظهور مجدد انگل در این ماهی یا ماهیان دیگر باشید .(این کار در آكواریومهای خانگی به راحتی امکانپذیر بوده و غالبا جواب میدهد.)
- زخم سر باز باید با یک ماده ضدعفونی آغشته شده و با یک ژل چرب کننده دارویی(نظیر وازلین) پوشیده شود .کرم به عنوان یک محافظ(مانع) عمل کرده تا زخم التیام یابد و نیز استرس اسمزی(بر هم خوردن تعادل مایعات بدن) را کاهش میدهد. و در ممانعت از هجوم عوامل بيماريزا به زخم مفيد واقع ميشود
- قرار دادن ماهیان آلوده به لرنیوز در حمام 2 درصد نمک طعام به مدت 15 دقیقه ،انگلهای چسبیده به بدن ماهیان آب شیرین را تلف میکند.این روش بیشتر در اسناد قدیمی تر ارائه شده است.
- روش موثر دیگر کاربرد پرمنگنات پتاسیم با غلظت 20 قسمت در میلیون به مدت 120 دقیقه است.این سم تنها بر لرنه آی بالغ اثر کرده و بر انگلهای جوان زیر پوست تاثیری ندارد.و در دمای تابستان ،انگلهای زیر پوست به سرعت رشد یافته و 50 – 70 ساعت بعد از درمان دوباره روی بدن ماهی دیده میشوند.عیب مهم استفاده از پرمنگنات با وجود اثر خوبی که دارد ، نزدیک بودن غلظت درمانی به مقدار کشنده آن است.
- سموم اورگانوفسفاتها اثرات خوبی در درمان و ریشه کنی بیماری نشان داده اند.با توجه به چرخه زندگی لرنه آ ،روش درمانی و ریشه کنی بایستی در در چند بار و در مرحله کوپه پودید صورت گیرد.
- در ایران از سم تریکلروفون trichlorofonو یا نیگوونnigovun به میزان یک قسمت در میلیون در سه نوبت (حداقل) با فاصله 7-10 روز (بسته به حرارت) با موفقیت استفاده شده است.
- تریکلرفون در سايتها و منابع آبزی پروری با نامهای دیپترکس و دایلوکس (Dipterex and Dylox) نیز نام برده شده است.مقدار مصرف را 0.2 تا 0.3 میلیگرم در لیتر با تکرار هر 7 روز یکبار به مدت 6 هفته ذکر کرده اند.(تریکلرفون برای ماهیها و بی مهرگان بسیار سمی است و در استفاده از آن باید نهایت دقت را کرد و تماس مستقیم با سم برای انسان نیز خطرناک است)
- روش ديگر اينكه اگر بتوان ماهيان را به مدت يك هفته از تانك خارج كرد،در زمانيكه پارازيتهاي جوان در حال شناي آزاد بوده و بدنبال ميزبان هستند.عدم دسترسي به ميزبان سبب مرگشان خواهد شد.
مدیریت بهداشتی :
1 – در ورود ماهیان جدید به تانک باید دقت لازم را نمود که بدون آلودگی باشند.
2 – از ورود ماهیان وحشی،قورباغه،سمندر آبی یا سایر آبزیانی که ممکن است ناقل انگل باشند باید پرهیز کرد.
3 – رعایت مقررات مراقبت ، قرنطینه،درمان و ریشه کنی میتوان جلوی انتشار یا شیوع آن را در بین مخازن مختلف بگیرد.
4 – پیشگیری بر اساس جلوگیری از ورود ماهی ، آب آلوده ؛غذای زنده آلود و گیاهان الوده به مخزن نگهداری است
منبع :
- كتاب مدیریت بهداشتی و روشهای پیشگیری و درمان بیماریهای ماهی –دكتر قباد آذری تاکامی- صص244 تا 259
- كتاب تشخیص،پیشگیری و درمان بیماریها و مسمومیتهای ماهی - ترجمه دكتر مصطفی شریف روحانی – صص 159-160
Posted in: آب شیرین,آکواریوم,بیماری ماهیان آکواریومی,ماهی
0 comments:
ارسال یک نظر
سلام دوستان لطفا با ارائه نظرات خود اینجاب را در ارائه اطلاعات بهتر یاری فرمایید